Alf Løvberg

Dag og Tid nr. 31, torsdag 30. juli 1998 Link til artiklen på orginalplaceringen

På tomannshand:
Der fisken gjeng i tunet

-- For ein idyll! seier folk som kjem til Son. Midt i dette smørauget bur forfattaren Dag Larsen i eit hus frå 1840-talet.
-- Med tunfisk! Fisken gjeng i tunet, veit du, ler han.

OTTAR FYLLINGSNES

Dag Larsen vedgår at det kan vera vakkert i Son, men han høyrer ikkje til dei som trur på idyllen.

-- Idyll vert det ikkje før du fråskriv deg verda, seier 46-åringen. Det anti-idylliske programmet sette han på trykk i debutsamlinga "Fra en hvitmalt by" -- i 1977.

Den nyvalde leiaren for Norske Barne- og Ungdomsbokforfattere, som også er formann for Son Poesidager, kjem slentrande over Torget i den vesle tettstaden ved Oslofjorden -- eller Zoon Water -- som fjorden heitte på hollandske draft på 1600-talet.

Ein heilt vanleg sommardag i 1998 er det like før staden renn over med sørlandsk feriestemning, brunraude turistar, ein armada av fritidsbåtar og ikkje så få sleipe kaksar frå hovudstaden. Småbåthamna i Son er gigantisk. Tek du flyet frå Fornebu til Sverige og Danmark, kan du meir enn skimta dei 2000 småbåtane.

På uterestauranten på Son kro solar folk seg i feriepilsen. Over inngangsdøra heng eit kråkedikt. Lenger inne er meir poesi spikra opp på veggen. Ein gong hang det to Sigmund Mjelve-dikt i glas og ramme på denne veggen, men no er det berre eitt. Det andre vart stole. I andre etasjen står ein mann framleis til knes i vatn, og det har han gjort sidan tidleg i vår. Kråke-diktet og plakaten med den vassande mannen er ein rest etter Son Poesidager. Når det nærmar seg "dagane" annakvart år, har formannen kontoret sitt bak ei av krodørene.

Dag Larsens rulleblad er pynta med raude flekkar. Midt på 70-talet var han med på å stifta Sosialistisk Ungdom. Som 25-åring debuterte han. Så langt har han gjeve ut eit dusin bøker; fire diktsamlingar, to romanar og resten barnebøker.

No er det to ting som står i fokus for den nye formannen for Norske Barne- og Ungdomsbokforfattere (NBU).

-- Det eine er å sørgja for at bransjeavtalen ikkje ryk. Det andre er å synleggjera den norske barne- og ungdomslitteraturen. Me manglar ikkje gode forfattarskap eller gode offentlege ordningar. Det som manglar er eit relativt uavhengig kritisk apparat, og det trengst for å gjera den norske barne- og ungdomslitteraturen stoverein. Det dreier seg om mange sjangrar, men i avisredaksjonane behandlar dei denne litteraturen som ein sjanger. Heller ikkje universitetsmiljøa tek barne- og ungdomslitteraturen seriøst. Svært mange intellektuelle i Noreg er fagidiotar. Dei held seg til kjende og vel omskrivne forfattarar, seier Larsen.

Han er ikkje redd for å omtala samtida som ein gullalder for den norske barne- og ungdomslitteraturen, men han meiner at det er ein myte at alt er godt.

-- Å hevda noko slikt er tull. Det finst gode, middels gode og dårlege bøker. I dag manglar me folk som kan seia dette. Hadde me hatt gode kritikarar, kunne me fått debatt og ei ytterlegare heving av kvaliteten. Det er ingen grunn til å kvila på laurbæra!

Dag Larsen ler lenge og hjarteleg når eg nemner barneboka som han gav ut saman med Sigmund Mjelve i 1985.

-- Prosjektet må vera ein av dei største floppane i norsk barnelitteratur, men boka er omsett til hollandsk. Dessutan fekk ho ein heilt useljeleg tittel, "Den tenksomme Vraslosken". Eigentleg er det ein metaroman for barn. Ungane i Son kjenner stadene i boka, og dei synest ho var morosam. Alle har ikkje vore like positive til prosjektet. For nokre år sidan var eg med bokbåten "Epos" i området kring Bømlo i eit par veker. Ein kunne kanskje tru at det ville gå greitt å overføra stoffet frå den eine provinsen til den andre. Det gjorde det ikkje, men båtturen var flott. Svært flott. På ein av dei stadene me kom til, budde det ni menneske. Dei drog i land kassar med bøker, og det var ikkje tilfeldig valde titlar. Det var bøker både på originalspråket og omsett litteratur som var tinga på førehand. Fader, kor dei las! Det er berre i Bygde-Noreg at folk les slik.

-- Du reiste heim att med ei aha-oppleving?

-- Nei! Eg har budd mange stader i landet, blant anna i Nord-Noreg, og eg veit at folk på bygdene les mykje. Det er på ein måte i tråd med det litterære programmet mitt; det provinsielle er noko av det mest sentrale. Den vesle staden har så mykje av det allmennmenneskelege at ein treng ikkje gje seg så svært langt av garde for at det skal verta spennande. Jamfør William Heinesen -- som skreiv verdslitteratur frå Torshavn.

Majoriteten av dei norske forfattarane bur i Oslo. Likevel kjem det ut påfallande få Oslo-romanar. Handlinga i dei fleste av dei norske romanane er lagt til små plassar, påpeikar Dag Larsen.

-- Det er ikkje Oslo som har halde oppe urbaniteten i Noreg. Hovudstaden har ikkje greidd å etablera noko anna enn ein haug med landsbyar. Det sterkaste uttrykket for urbanitet her i landet finn eg i Ålesund, som er ein ekstremt urban by. Det må ha lege ei sterk urban orientering bak tanken om å byggja opp ein heil jugendby. Også i fleire andre norske småbyar er søkinga mot det urbane langt meir markant enn i Oslo. Hovudstaden er framleis prega av hei og ho og opp i Nordmarka! Ålesund er som eit slags Fjøresteins-Manhatten i samanlikning. Eg er overtydd om det er reine handelspolitiske grunnar som ligg bak. Moss er eit anna døme. Norske småbyar har vore nøydde til å etablera ein eksportindustri for å overleva. Dei som har budd der, har måtta å reisa mykje til andre land og andre hovudstader. Det er heilt logisk at dei har teke sterke inntrykk med seg heim. Den som trur at Oslo er beraren av urbaniteten i Noreg, er heilt på villspor. Noreg er stort sett sett saman av bygder og småbyar, og det er småbyane som har bore opp urbaniteten.

Dag Larsen omtalar ikkje Son som ein småby, men som ein landsby, ein av dei få her i landet. Også herifrå drog folk ut.

-- Berre sjå på det huset som ligg der nede, seier Dag Larsen.

Han peikar skrått ut gjennom krovindauget.

-- Der ser du ein avsindig sveitservilla, bygd av ein skipper for mange år sidan. Han hadde vore mykje i Istanbul, og der hadde han sett på alle minaretane. Difor bygde han eit tårn som likna. Sjølv på ein liten stad som Son finn ein mykje rar påverknad. Folk som har misforstått, snakkar om stil i Son, men det finst ingen stil, ikkje meir enn eit par stilreine bygningar. Resten er det reinaste anarkistiske kaos. Folk har bygd ut frå hjarte, ut frå kvar dei har vore og kva dei har sett. Eg ler godt når vindaugsestetikarar snakkar om det stilreine i Son.

Men uansett stil eller ikkje, Son ligg berre førti minuttar med bil frå Oslo, og prisane på tomter og hus er skyhøge.

-- Eg ville aldri hatt råd til å bu der eg bur no, om ikkje eigedomen hadde vore i familien like frå 1840. Gata som eg voks opp i, er heilt øydelagd. Om vinteren er ho mørklagd og fråflytta. Slikt er eg ikkje så glad for. Nyleg fekk me gjennom eit forslag om buplikt. Det er sprøtt at folk skal betala to-tre millionar kroner for ein haug med tømmer og sandjord. Det vert kanskje utsikt av slikt, men svært lite innsikt.

Dei første tiåra av dette hundreåret vart Son omtalt som ein "kunstnarby". Ingen ting tyder på at staden er i ferd med å verta svekt som kunstnarmagnet. I Vestby bur det førti av dei, og mange er forfattarar. Halvor Roll, Annie Riis, Arne Ruste og Dag Larsen held til i Son. Nyleg flytta Bodil Cappelen hit. Jonny Halberg budde her, men han har flytta til Moss. I nabobygda Hølen bur Tor Åge Bringsværd, Else Færden, Hanne Bramness, Lars Amund Vaage -- og Skjalg Bye har postadresse i kommunen.

Dag Larsen meiner at opphopinga er tilfeldig, og at det er tull å kalla Son og Hølen for kunstnarstader. Det er heller sjeldan at kunstnarane i kommunen set kvarandre i stemne.

-- Då Sigmund Mjelve levde, var det litt miljø kring han, men det var av di han ofte sat på kroa og arbeidde. Han hadde eit bodord nummer elleve: "Du skal aldri skifta kafé". Delar av dei tre første bøkene sine skreiv han på restauranten "Gamle Raadhus" i Oslo på den tida han arbeidde i Norges Bank. Etter at han pensjonerte seg, sat han her og arbeidde. Det var naturleg å slengja innom ein gong iblant, for å prata -- i Sons kvasifilosofiske forskingsinstitutt. Sigmund gjorde det motsette av oss andre. Han snakka om det han skulle gjera, før han gjorde det. Ved restaurantbordet prøvde han ut idear og diskuterte.

I dei fleste bøkene har Dag Larsen teke utgangspunkt i lokalmiljøet. For nokre år sidan kom romanen "Lykkens Prøve".

-- Ein roman om grådigheit, seier forfattaren.

Boka handlar om 19-åringen Kristen Thorsen som vert seglmakarlærling på ein liten ladestad. Der losjerer han hjå Agnes, kona til skipperen på seglskuta "Lykkens Prøve". Når seglskuta ikkje kjem tilbake, skjer det noko mellom Kristen og Agnes.

-- Boka byggjer på ei vandrehistorie som er knytt til Son; om skuta som vert borte, men som likevel dukkar opp att -- lenge etterpå. I Son var det mange seglskuter, og det hende at somme av dei ikkje vende tilbake. Oldefaren min skulle vera borte i eitt år, men forsvann i to eller tre år. Eg trur han hamna på Hawaii, og på desse åra fekk han ikkje sendt hyra heim. Hjå kjøpmannen i Son hadde familien ei gjeld på 166 kroner. Sidan oldefar ikkje vende heim, overtok kjøpmannen huset. Det høyrer med til historia at oldefar kjøpte tilbake huset for 166 kroner då han endeleg dukka opp. Det var slett ikkje berre idyll i Son på den tida heller.

-- Men dagens turistar ser på Son som ein idyll?

-- Dei veit ikkje betre. Son har både den styrken og dei veikskapane som kvar ein annan stad. Fordelen er at Son har eit sentrum, men idyllisk er det slett ikkje. Idyll tyder eit landleg, pastoralt landskap. Det som er spesielt med Son, er kanskje åsen på andre sida av bukta. Han gjev oss utruleg flotte fargeskift i lyset, og difor har fleire målarar busett seg her. Her har dei hatt fargar å boltra seg i. Solnedgangane kan samanliknast med pyjamasar frå Hollywood.

-- Kvar finn du din idyll, når du ikkje finn han i Son?

-- Eg finn ikkje så mange idyllar her i landet, men for ei tid sidan budde eg eitt år i England. Området kring Bath og Wells er eit idyllisk område. Der er til og med skogane arrangerte. Men eg rakk berre så vidt å skrapa i overflata. Snakk om idyll vert lett berre overflatebetraktningar. Ikkje er det særleg spennande med idyllar heller. Dei er dødsens keisame. Eg fattar ikkje at nokon kan sjå det idylliske i den norske fjellheimen, så stygg, skummel, beinhard og nådelaus som han er.

-- Du går aldri i fjellet?

-- Eg har vore nokre gonger på hytta til forfattarane på Tynset. Det er mest sauer, kyr og snakk om bjørnar der. Det er fint i "skauen", men fælt i steinhaugen. Det er ikkje så mange hundreår sidan folk flest syntest at naturen var stygg, men det var av di dei oppfatta naturen som farleg.

-- Folk sviktar fjellet, står det i avisene. Kanskje den gamle frykta er i ferd med å venda tilbake?

-- Det har vel meir med trendar å gjera. Sjølv synest eg det er skummelt å gå i fjellet. Eg har respekt for fjellet! Ein gong vart eg dregen heilt opp på ein fjelltopp for å sjå Rondane, men det var berre ein steinhaug. Spontant gav eg uttrykk for at dette var stygt, men då vart folk sinte.

Då Dag Larsen budde i England, arbeidde han med eit romanprosjekt, men det vart aldri den romanen han hadde tenkt seg. Eit essay om ål som han skreiv på 80-talet, skulle vera utgangspunktet. Med seg frå England hadde han 1500 sider med kladd. Hovudpersonen i boka var ein ål, og det handla om korleis han bukta seg fram gjennom livet. På flyet heim var Dag Larsen så uheldig å få Dagbladet i fanget. Der kunne han lesa at Geir Pollen hadde vunne andreprisen i Gyldendals romankonkurranse med romanen "Ål".

-- Eg vona straks at Geir hadde flytta til Ål i Hallingdal, men det hadde han ikkje. Det viste seg at me hadde brukt nett det same kjeldematerialet.

I staden for ein roman om ål, skreiv Dag Larsen "Picaros eventyr", ein skjemteroman om Holmestrand. Dei fleste av Larsens bøker hentar handlinga frå firkanten som går frå Son til Holmestrand og vidare til Horten og Moss.

Heilt sidan den gongen Dag Larsen var gutunge, har han med lengt i blikket sett lyset på andre sida av Oslofjorden.

-- Det lyste så ufatteleg vakkert frå Holmestrand. Lenge innbilte eg meg at det måtte vera gull og juvelar i gatene der borte. Ein gong fanst det ein målar som heitte Alf Løvberg. Han busette seg i Son berre for å sjå på Holmestrand, og han målte ei mengd bilete av byen. Løvberg var ven med Alfred Maurstad, og ein gong vart han med til Nordfjord. Der vart Løvberg teken med opp på ein nut for å sjå på alt det vakre som var der. Maurstad peikte og forklarte som best han kunne, men då han var ferdig, kom Løvberg med det heilt naturlege spørsmålet:

"Og hvorfra ser man Holmestrand?"

Naturlegvis måtte myten om Holmestrand knusast. Ein dag kom Dag Larsen til den andre sida av Oslofjorden.

-- Det viste seg at det var like mykje brennenesle i bakgardane der som her. Det var nett like støvut og skite som i Son. Då eg kom til Holmestrand første gongen, hadde eg nettopp vorte blindtarmoperert. Det var lukta av eter frå sjukeheimen i byen som møtte meg; nett den same lukta som hadde plaga meg på sjukehuset i Moss. Då var det like før eg byrja grina. Møtet med Holmestrand vart ei nedslåande og traumatisk oppleving.

-- Likevel held du fram med å skriva om Holmestrand?

-- Eg skriv frå eit område som eg kjenner. Eg meiner at folk bør skriva om det som dei kan -- for å prøva å finna ut kva som er der. Dessutan er det eit mangslunge område som omfattar både by og land. Skal du ha ei oppsummering av Noreg, er Refsnes ved Jeløya den mest ideelle staden. Der bur folk i bustadblokk, på ei øy, like ved ein by, nær ein stor skog, tett innpå fjorden, med utsikt til fjellet.

-- Men der finst det ingen forfattar?

-- Nei, men Rune Pedersen bur der!

(R.P. er Noregs mest kjende fotballdommar)